راز سنگ های قیمتی ایران را بخوانید
سنگ های قیمتی ایران
ایا از راز سنگ های قیمتی ایران اطلاع دارید ؟ سنگ ها از دیرباز جایگاه ویژه ای در باور و اعتقاد مردم داشتند به نحوی که از آن ها برای درمان برخی از بیماری ها استفاده می کردند. سنگ های قیمتی ایران دارای زیبایی و همچنین خواص مختلفی هستند که اغلب آن ها را می شناسید. همچنین اگر بخواهید کار طراحی جواهرات انجام دهید باید تمامی این سنگ های قیمتی را بشناسبد. در این مطلب شما را با مشهورترین و جذاب ترین آن آشنا خواهیم کرد.پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
دلیل اهمیت سنگ های قیمتی در ایران
سنگ های قیمتی ایران در بین اقوام مختلف ایرانی از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. سنگها و کانىهاى قیمتى از دیرباز در بین اقوام مختلف جامعه بشرى از اهمیت خاصى برخوردار بودهاند . زیبایى این کانىها به حدى اهمیت داشت که مردمان اعتقاد و باور به قدرتهاى ماورایى نظیر رمز جوانى ابدى , طلسمهاى شفا بخش , شانس و شانس در ذهن خویش داشتند . این باورها موجب می شد تا استفاده از سنگ های قیمتی رواج پیدا کند و هنوز هم بعد از گذشت سالیان دراز سنگ های قیمتی ایران در انواع جواهرات و زیور آلات استفاده شوند.
امروزه اگرچه این اعتقادها و باورها مردود به لحاظ مى برسد ولی می بایست اعتراف کرد که صنعت استخراج و فرآورى سنگهاى قیمتى و جواهرها , طلسم شفا بخش اقتصاد بسیارى از کشورها شده و سهم مهمى از تجارت جهانى را به خویش اختصاص داده است علاوه بر این امروزه با آمدن سبک های مختلف در صنعت طلا و جواهر در کلاس های آموزش طراحی طلا و جواهر این سنگ ها و طراحی آنها به افراد علاقه مند آموزش داده میشود . در این مقاله به تعدادى از سنگها و کانیهای قیمتی و نیمه قیمتی که جایگاه ویژه ای در کشور ما دارد اشاره می کنیم.
فیروزه
اسم این سنگ از واژه و کلمه فرانسوى Turquoise در معنای سنگ ترکی گرفته شدهاست . هر چقدر فیروزه صافتر و بزرگتر باشد , بها آن بیشتر است . همینطور رنگ این سنگ از آبى سبز رنگ تا زرد رنگ کم رنگ تغییر و تحول مىکند . فیروزه در آریزونا , نیومکزیکو , آمریکا , استرالیا , افغانستان و کشور ایران ( نیشابور و دامغان ) یافت مىشود ; فیروزه عجمی و شجری نیشابور نه تنها در کشور ایران بلکه در سطح جهان به دلیل کیفیت عالیاش دوچندان پر اسم و رسم است ; فیروزه عجمی گرد و درشت است و رنگ خالص آن ( آبی رنگ سیر ) تحت عنوان گران قیمتترین مدل فیروزه برای ساخت انگشتر به کارگیری می شود .
فیروزه رگهدار را هم شجری میگویند ; این مدل فیروزه از اجتماع تعدادی دانه فیروزه در داخل سنگ تشکیل میگردد .
عقیق
عقیق یا این که آگات ( نوعى کوارتز ) از سایر سنگهای قیمتی است ; آگات یا این که عقیق معمولى از لایه هاى منظم کلسدونى تشکیلشده شدهاست و در راس آن بیشتر بلورهاى آمیتیست چشم مىشود . ادغام شیمیایی عقیق سیلیس است ولی گهگاه عناصری مثل Al , Fe , Mg , Ca , Ni , Cr هم در کنار آن قرار میگیرد . خصوصیت عقیق ریزدانه بودن آن و روشنی رنگش است . عقیق نیمه واضح , مبهوت و دارنده جلای شیشهای است . عقیق به رنگهای سپید تا خاکستری تیره و سیاه , رنگ زرد تا قرمز رنگ , سبز و آبی رنگ گویا است و فی مابین جواهرها مرتبه دوم سنگی دارای اسم و رسم است . شایسته ترین آن سرخ , زردرنگ و سپید است . گونهای از آن که ذرهای زیاد میکا دارااست و درخشان است دلربا نامیده میگردد .
بعد از معدن فیروزه نیشابور , قدیمى ترین معدن سنگ نصفه قیمتى کشورایران , معدن بایگ است . این معدن دراستان خراسان رضوى قراردارد . معدن عقیق شجر بمرود هم در خراسان جنوبى جای دارد و تحت عنوان صرفا معدن عقیق شجر کشورایران تامین کننده بخش بیشتر مواد نخستین کارگاههاى تراش عقیق است .
گارنت سبز ( زمرد )
سنگ گارنت ( دمانتویید ) به رنگهای قرمزرنگ , نازنجی , قهوه ای و سبز یافت می شود . با ارزشترین گونه گارنتها از گونه رنگ سبز است . گارنتهای با رنگ سبز برجسته با ارزشترند ولی رنگهای روشن تر آن هم در اکثر زمان ها موردها هواخواه متعددی دارااست . درحال حاضر این سنگ با قیمتهای دوچندان بالا در بازارهای جهانی به فروش می رسد ; ظاهرا این کانى بعد از خریدارى به آن سوی مرز ارسال شده و بعد از تراش تحت عنوان نوعى زمرد به عمل گرفته مىشود . اگر چه گارنت سبز ( زمرد ) گلشن ساختمان بلند کرمان بعد از فیروزه نیشابور معروفترین سنگ کشور ایران به شمار میرود ولی با وجود آوازه جهانی کماکان این جور گارنت کمتر در درون مملکت شناخته شدهاست
مروارید
در خصوص سنگ های قیمتی ایران باید مروارید را نیز به شما معرفی کنیم. وقتى جسمى خارجى مثل ذرهاى شن باطن صدف قرار گیرد , مو جود لایه هایى مرکب از ماده آلى کنکیولین و مواد کربناته را بدور جسم خارجى ترشح مى نماید که در نهایت مروارید تشکیل مى شود . صورت مروارید اکثر وقت ها در حدود کروى است . مروارید هزاران سال است که از سواحل خلیج عجم , سیلان – سرى لانکا , دریاى سرخ , ماداگاسکار , هندوستان , چین , ژاپن , جزیرهها فیلیپین و مالزى , گینه تازه , استرالیا , مکزیک , ونزوئلا , ایالت متحده ایالات متحده , انگلیس و فرانسه یافت می شود.
الماس
الماس از سختی بسیار بالایی برخوردار است و کربن خالص محسوب می شود. این سنگ در اسید و بازها تماما انحلال ناپذیر است و ترک خوردگى , شکستگى , خراش و سوراخ از وضوح الماسها مىکاهد . به طور معمول الماسها در عمقى ببین 100 – 200 کیلومتر پایین مرحله زمین و در حرارتى حدود 900 – 1300 سکو سانتیگراد و فشارى میان 45 – 60 کیلوبار تشکیل مى شوند . الماس در سیبرى , استرالیا , بوتسوانا , برزیل , هندوستان و روسیه استخراج مى شود . در کشور ایران هم کمربندهاى افیولیتى بخشی از بخشها مستعد اکتشاف الماس می باشند . در کشور ایران پیش از اسلام اعتنا متعددی به الماس نشده است . محققان ایرانى نظیر ابوریحان بیرونى و ابوعلى سینا در عصر اسلامى بررسیهایی دربارهی این کانی انجام دادهاند ; کم توجهى ایرانیان دیرباز به الماس به خاطر فقدان معادن آن در کشور ایران یا این که سرزمینهاى در حدود آن بوده است .
لاجورد
لاژورد ( لاجورد ) بخشی از سنگهاى نصفه قیمتى محسوب مىشود . این سنگ از یکسری ماده معدنى ترکیبى ساخته شده شدهاست . مهم ترین بخش این سنگ لازوریت ( 25 – 40درصد ) است ; لازوریت مشتمل بر سدیم , آلومینیم , سیلیس , اکسیژن , سولفور و کلر است . علاوه بر لازوریت , کلسیت ( به حالت رگه هاى سپید ) , سودالیت و پیریت ( به رنگ طلایى ) هم از جمله موادسازنده تشکیل دهنده لاجورد میباشند ; هر چقدر رگه هاى سپید لاجورد ( کلسیت ) کمتر و رگه های طلایی ( پیریت ) بیشتر و دور از هم خیس باشد , لاژورد با ارزشتر خواهد بود . همینطور لاژورد اصل هنگام قرار به چنگ آوردن روی حریق شعله را آبی رنگ میکند . این سنگ به خوبى صیقل مىپذیرد و جزء سنگهاى دگرگونى محسوب مى شود .
گهگاه این سنگ با آزوریت که یک سنگ آبى کربنات مس ( آبدار ) است غلط می شود . لاجورد در زمان مادها مضاعف بوده و معدن آن را نزدیک کوه دماوند مىدانستند ولی تا کنون در ناحیه دماوند نشانى از این کانى چشم نشده است . در زمان هخامنشى هم لاجورد را «کبوتکه »مى نامیدند . در عصر ساسانى نیز مصرف لاجورد فراوان بود . سقف تیسفون و همینطور مجسمههاى گوناگون را از لاجورد ایجاد شده است ; احتمال دارد در ساخت این اثرها به جای لاجورد از آزوریت به کارگیری کرده باشند . اما در بدخشان که جزء مرزوبوم کشورایران آن زمان بوده , لاجورد بسیار است ; معدن رمز سنگ بدخشان بنا شده در دره کوه کوکچا افغانستان ( در طول 2700 – 2600 متر ) از مهم ترین , مشهورترین و شایسته ترین معدنهای لاژورد دنیا است که دستکم از 6500 سال پیش تا کنون , فارغ از وقفه مورد سود بردارى قرار گرفته است .
یاقوت
یاقوت دومی کانى طبیعى شناخته شده از دید سختى است . کانىهاى همراه آن , کلسیت , فلدسپار , میکا و گارنت است . در تجارت گوهر , سافیر به نوع آبى آن گفته مى شود البته یاقوت سرخ سیر ( مشهور به خون کبوترى ) بیشترین قیمت را دارااست . این یاقوت ها در ماگماهاى اسیدى و حد واسط درونى و بیرونى تشکیل مى شوند . یاقوت در برمه , سریلانکا , کارولیناى شمالى , مونتاناى ایالات متحده و بسیارى از نقاط آفریقا , هند , قزاقستان و خاورمیانه یافت شده ولی هنوز گزارشی در کشورایران نشده است . اما شواهد تاریخى نشانگر آن است که یاقوت پیش از اسلام در جمهوری اسلامی ایران شناخته شدهاست .
از عهد سلمان فارسى نقل مىکنند که آفریدگار یاقوت را در طول روز عید باستانی براى زینت مردم و زبرجد را در طول روز ورجان بیافرید و این دو روز را بر دیگر روزهاى سال بر ترى اعطا کرد . در سیاست طومار خواجه نظام الملک آمده است که انوشیروان دهن مویدى که خبر خوش به وی داده بود را مملو از یاقوت و مروارید و گوهر کرد . به گفته بلعمى پایههاى تخت انوشیروان از یاقوت بوده است . معادن یاقوت تا به امروز در جمهوری اسلامی ایران یافت نشده البته در میهن قزاقستان که وابسته به جمهوری اسلامی ایران آن زمان بوده از معادن یاقوت یاد شدهاست.
زیر کن
ذیل کن به دلیل خاصیت اپتیکى فراوان دیدنی نظیر اقتدار فراوان ناکامی و پراکندگى نور و روشنایی , درخشش فوق العاده مورد توجه بوده است . وجود موادتشکیل دهنده رادیو اکتیو مثل اورانیم در ذیل کن به دلیل خواص منهدم کننده تشعشعات رادیو اکتیو روى شبکه کریستالى منجر بهوجود وارد شدن تغییرهای زیادی درخواص فیزیکى مىشود . تحت کن در شنها ى گوهر دار سریلانکا , هندوستان و چین استخراج مى شود . در کشورایران هم در آپلیتهاى عده گرانیتى الوند ( بنا شده در بندر عباس آباد ) و ناحیه بزمان ( بنا شده در استان سیستان و بلوچستان ) یافت مى شود . زیر کن از مشهورترین سنگ های قیمتی ایران محسوب می شود.
توپاز
توپاز طاقت فرسا ترین کانى سیلیکاته و یکیاز سختترین کانىهای فضای سبز ( با سختى 8 ) است . رنگ رایج آن قهوه اى طلایى تا زرد رنگ است . ذخایر کلیدی بلورهاى زردرنگ توپاز در سیبرى و بلورهاى صورتى رنگ در روسیه و بلورهاى آبى رنگ آن در اوکراین , برزیل , سریلانکا و پاکستان یافت مى شود . در کشورایران برخى از رگههاى پگماتیتى گرانیت الوند داراى توپاز میباشند . همینطور اثر ها آن در جزیره هرمز بازدید شدهاست .
مالاکیت
مالاکیت به «دهنه »مشهور است و پیش از زمان هخامنشى در ایران شناخته شده بود . در متن هاى آشورى اشاره شده که ایرانیان مالاکیت را احیا و از آن مس به دست مى آوردند . در عصر ساسانى و هخامنشى از مالاکیت برای ساخت ظروف و زینت آلات به کارگیری میشد .
ژادئیت ( یشم )
براساس اثرهای بدست آمده از جستجو هاى باستان شناسى در اروپا , انسانهای گذشته از یشم برای ساخت زینت آلات , ظروف , مدل کاردو . . . . به کارگیری می کردند . پزشکان ایرانى هم معتقد به خواص دارویى آن بوده و این کانى را براى درمان امراض همگی موثر مى دانستند .
لعل
سنگ لعل را از دیگر سنگ های قیمتی ایران می نامند. فی مابین دانشمندان ایرانى روى اسم لعل اختلاف لحاظ است . توده اى تیم گارنت را و بعضا دیگر مجموعه اسپینل را لعل مىدانند البته ویژگىهایى که در کتابهاى تاریخى براى لعل بر شمردهاند با اسپینل همخوانى دارا است . در هر مورد ایرانیان این کانى را از دیرباز مى شناختند و از مساوی لعل بدخشان در کتابهاى تاریخى یاد شدهاست .
کریزوکل
صرفا کانى است که شباهت زیادى به فیروزه دارااست البته به جهت اختلاف سختى مى توان آنان را از نیز تشخیص اعطا کرد . این کانى در زون اکسیدى ذخایر مس دوچندان یافت مىشود . در ایالات متحده , استرالیا , زئیر , زامبیا , روسیه , انگلیس و کشورایران در حیطه اى بنا شده در قوچان ( چکنه – عبدالله گیوى ) یافت مىشوند .
جایگاه ایران در صادرات سنگ های قیمتی
اگرچه صادرات جواهرات دوچندان سود آور است و ایران کلکسیون با ارزش از سنگهاى قیمتى داراست ولی حال صرفا فیروزه و عقیق در کشور ایران استخراج مىشود که سهم آن در مقایسه با تجارت جهانى کم است . سفارش می شود جهت نزدیکی کشور ایران به افغانستان و پاکستان ( کشورهای داراى منابع غنى از سنگهاى قیمتى و نصفه قیمتى ) و پتانسیل دوچندان نیروهای با انگیزه و جوان وجویای عمل , سرمایه گذاران مدنی بیش تر از قبل روی صنعت تراش و فرآورى سنگهاى قیمتى متمرکز شوند . درین فی مابین اداره صنعت های دستى مىتواند با استعمال از فناورىهاى نوین به خواسته فرآورى سنگهاى قیمتى و نصفه قیمتى در کسب میزان قابل قبولى از بازار تجارت جهانى بیش تر از پیش همت نماید اکادمی کانسپت با برگزاری دوره های آموزشگاه طراحی طلا و جواهر سعی بر این دارد که به علاقه مندان در این صنعت کمک کند. علاوه بر آموزشگاها، دانشگاهها و مرکزها یادگرفتن عالى هم بایستی نقش لبریز اهمیتترى در تربیت نیروى کارشناس و فعالیت آمد داشته باشند .